"Da 5 bloods" u ratu koji nikada ne prestaje

Svež Netflixov biser, film "Da 5 bloods" Spajka Lija počinje govorom Muhameda Alija o tome kako ne želi da ratuje u Vijetnamu protiv ljudi koji ga nikada nisu nazvali "crnčugom", prebijali i maltretirali, za demokratiju koja ni njemu kao Afroamerikancu ne garantuje sva prava, u rođenoj zemlji. 

I dok se ređaju scene antiratnih protesta, govora Martina Lutera Kinga, Malkolma Iksa, civilnih žrtava u Vijetnamu, dokumentovanih zverstava američkih vojnika, Spajk nas uvodi u današnjicu i u priču o četiri crna američka vojnika koji, 40 godina posle rata, dolaze u Vijetnam ne bi li pronašli ostatke svog poginulog drugara i što je važnije, kovčeg sa zlatnim polugama koje su svojevremeno zakopali u džungli.

Na te dve scene postavljeno je novo čedo proslavljenog režisera, poznatog po glasnim, jasnim i maštovitim filmskim kritikama američkog društva, a pre svega položaja crnačke manjine u Americi. U naredna dva i po sata gledamo miš-maš sjajne glume, uzbudljive priče prepune obrta, prelepe fotografije, efekata i trikova karakterističnih za filmove B produkcije i čitav vatromet političkih, istorijskih i filmskih referenci (Film "Apokalipsa danas" prosto izbija iz ovog ostvarenja).

Pol (Delroy Lindo), Otis (Clark Peters), Eddie (Norm Luis) i Melvin (Izaja Witlok Jr.) zajedno sa Polovim sinom Dejvidom (Džonatan Majdžors) kreću u avanturu koja ih vodi od savremenog urbanog Sajgona pa do poplavama izmenjenog krajolika džungle u kojoj moraju da pronađu saborca, blago i suoče se sa svojim najvećim problemima. U potrazi im pomaže vlasnik lokalne turističke agencije i (silom prilika) ekipa iz humanitarne organizacije koja uklanja milione zaostalih mina iz Vijetnamskog rata.

Iako ih je na samrti ratni drug Norman zakleo da zlato zaveštaju organizacijama koje se bore za prava Afroamerikanaca, njegovi prijatelji 40 godina kasnije upadaju u zlatnu groznicu, pronalaze različite motive da blago zadrže i po uzoru na vestern klasik "Blago Sijera Madre" ulaze u međusobne sukobe u kojima isplivavaju dramski najteže emocije i porivi. PTSP, osećaj krivice, odanosti, pohlepa, ljubomora, samo su delići dramske mašine koja melje radnju u ovom filmu, u kojem će malo šta biti onako kako očekujete.

Kao i uvek do sada, Spajk Li u glavni narativni tok ubacuje dokumentarne snimke i fotografije koje svedoče o stvarima, događajima i osobama o kojima glavni junaci razgovaraju. Nekada to stvara komičan efekat, a ponekad ozbiljno pojačava dramatizaciju, čime režiser pokazuje da je pravi majstor propagande kojoj može da pribegne u svakom trenutku.

Iako je "Da 5 bloods" u osnovi film koji govori o klasičnom lovu na blago i potrazi za iskupljenjem za učešće u ratu, koji niko od heroja nije želeo, to je samo paravan za vanvremensku priču o borbi za bolji položaj crnačke manjine u Americi. Ovaj film izašao je usred protesta zbog ubistva Džordža Flojda i cvetanja pokreta "Black Lives Matter", čiji se aktivisti i pojavljuju na samom kraju filma, uz vest da su od nekog anonimusa dobili milione dolara za svoje ciljeve. Taj novac je naravno deo filmskog blaga i Spajk je time zaokružio i u najaktuelniji kontekst doveo viševekovnu borbu za ravnopravnost.

Li se pobrinuo da svoje likove osavremeni do te mere, da im je dao karakteristike crnačke populacije koja se danas bori za svoj status u državi. U petorku je uguran čitav dijapazon likova: od uspešnog preduzetnika, preko tipičnih šljakera, pa do nove generacije koju uglavnom ništa ne zanima. Ta grupa dopunjena je i tipičnom belom vranom. Pol je naime lik koji se pali na teorije zavere, mrzi migrante, nosi kačket sa natpisom "Make Amerika great again" i kune se u Trampa, potpuno nesposoban da vidi apsurdnost u mešavini tih činjenica sa sopstvenim položajem. Činjenica da će upravo Pol biti uzrok i povod mnogim nevoljama u filmu, kao i najtragičnija komponenta u filmu, nije slučajna. Li je, osim kritike američkog društva, odlučio da pecne i svoje sunarodnike zabludele u redove onih koji zagovaraju rasizam i šovinizam, zavijene u oblandu nekakvih fantomskih promena.

Da li je režiser uspeo da prenese poruku koju je želeo, još je rano za ocenjivanje. Čini mi se da su političke reference prenaglašene i svedene na nivo sa margine apsurda, ali Li nije prvi režiser koji pokušava da spusti narativ do te mere da ga razume i savremeni poluobrazovani bilmez iz odseka za komentare na Youtube kanalu.

Gledali ovaj film kao avanturu, političku satiru, dramu, on sjajno prenosi jednu poruku: Za one koji su učestvovali, rat se nikada ne završava! I potpuno je nebitno da li govorimo o ratu u Vijetnamu ili onom za bolji položaj Afroamerikanaca u rođenoj zemlji.

Petar Klaić